Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı (KİHEP), Kadının İnsan Hakları Derneği tarafından kadınlar için geliştirilen ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, çeşitli belediye kurumları ve STK’lardan gelen eğiticiler tarafından yürütülen, dönüştürücü ve bütünsel bir insan hakları eğitim programıdır. Yasal haklar ve kadın bakış açısını bir araya getiren program, kadınların hem özel (aile ilişkileri, cinsel ve doğurganlık hakları, toplumsal cinsiyete duyarlı ebeveynlik gibi) hem de kamusal (ekonomik haklar, siyasi haklar, örgütlenme ve adalete erişim) alanlardaki haklarını öğrenip sahip çıkarak güçlenmesini amaçlamaktadır.

KİHEP’in Etkileri

Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı’nın (KİHEP), katılımcı kadınların hem toplumsal hem özel hayatında birçok açıdan etkisi bulunuyor. Program sonrasında kadınlar birey olarak varlıklarını hissediyor ve kendilerine güvenleri artıyor. Gerek özel, gerekse kamusal alanda geleneksel toplumsal cinsiyet rolleriyle mücadele ediyorlar ve bu rolleri değiştirmekte başarılı oluyorlar. Aile içi şiddeti durduruyor ve aile içindeki iş bölümünü değiştiriyorlar, ekonomik hayata katılım talepleri oluşuyor, ev dışında ücretli çalışmaya başlıyorlar. Kendilerini geliştirmek üzere formal veya informal eğitim programlarına katılıyorlar ve çevrelerinde özellikle yasal haklarla ilgili “bilirkişi” veya “kaynak kişi” haline geliyorlar. Kamu kurumlarına yaklaşmaya ve hak talep etmeye, ortak ihtiyaçlar etrafında başka kadınlarla örgütlenmeye başlıyorlar.

KİHEP’in uzun vadeli ve nihai amacı, program boyunca kadınların yaşadığı bilinçlenmeyi ve kadınların insan hakları konusunda edindikleri bilgiyi eyleme ve örgütlenmeye dönüştürebilmeleri. Kısacası programın uygulanması, kendi içinde bir amaç değil, tabandan kadın örgütlenmesinin güçlenmesiyle gerçekleşeceğine inandığımız geniş çaplı toplumsal dönüşüm için bir araç.

1 Ocak 2013 ile 31 Aralık 2015 tarih aralığını değerlendiren KİHEP Etki Değerlendirme Raporu, 28 ilde (Ağrı, Adana, Adıyaman, Ankara, Antalya, Aydın, Batman, Bitlis, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Denizli, Diyarbakır, Eskişehir, Giresun, Hakkari, Hatay, İstanbul, İzmir, Karabük, Kırıkkale, Manisa, Muş, Muğla, Urfa, Trabzon, Yalova ve Van) ve Lefkoşe’de 25 grup yönlendiricisi tarafından yürütülen ve 1611 kadının tamamladığı 100 KİHEP grup çalışmasından elde edilen 607 değerlendirme anketinin detaylı analiz edilmesi sonucu hazırlandı.

2013-2015 KİHEP Etki Değerlendirme Raporu’nun tamamına ulaşmak için tıklayınız: KİHEP Etki Değerlendirme Raporu 2013-2015

KİHEP Bağımsız Değerlendirme Araştırmaları

Sadece katılımcılarında ve onların çevresinde değil, aynı zamanda eğiticilerinde de farkındalık ve değişim yaratan bir program olan KİHEP’in etkilerini daha iyi ortaya koyabilmek için geçtiğimiz yıllarda, alanında uzman araştırmacılar tarafından bağımsız değerlendirme araştırmaları gerçekleştirildi.

Yıllar içinde sahadaki uygulamalardan gelen olumlu geribildirimler ışığında KİHEP’in etkilerini ölçebilmek iki gerekçeyle önemliydi: Birincisi, programın kendi içinde güçlenmesi. Yani, KİHEP’i geliştiren ve uygulayan ekip olarak, eğitimin ve saha uygulamalarının bağımsız bir şekilde derinlemesine değerlendirilmesi sayesinde edineceğimiz bilgiyi kullanarak KİHEP’i güçlendirmeyi hedefledik. İkincisi ise elbette KİHEP’in, kadının insan hakları üzerine kurulu bir program olarak devlet kurumları, sosyal politikalar, medya ve kamuoyu nezdinde güçlenmesi. Diğer deyişle, yıllar içinde eğiticileri, katılımcıları ve onların çevresi üzerinde, dolayısıyla uzun vadede toplumsal düzlemde, kadının insan haklarının savunulması ve kullanılması anlamında yarattığı olumlu değişim ve dönüşümleri görünür kılmayı amaçladık.

Bu amaçlar doğrultusunda, 2003 ve 2011 yıllarında iki KİHEP bağımsız etki değerlendirmesi araştırması gerçekleştirildi. İlk araştırma, KİHEP’in 1995-2003 yılları aralığını değerlendirirken, ikinci araştırma 2005-2011 yıl aralığını değerlendirdi. İki araştırma da alanında uzman, Kadının İnsan Hakları Derneği’nden bağımsız sosyal çalışmacılar tarafından gerçekleştirildi.

Gerçekleştirilen değerlendirme araştırmalarının, sahadan gelen olumlu geribildirimleri destekler nitelikte olması KİHEP’e gönül veren herkes için cesaretlendirici oldu. Bu sonuçları, bulunduğumuz her yerde paylaşmayı, kadının insan haklarının bir devlet politikası olması için mücadele veren, KİHEP ve kadın bakış açısına sahip benzer programların yaygınlaşması için çaba gösteren kadınlar olarak çok önemsiyoruz. Bu konuda, tüm kadınların desteğine ihtiyacımız var.

Bağımsız değerlendirme araştırmalarının sonuçlarına kısaca göz atacak olursak;

* Katılımcıların kadının insan hakları ile ilgili bilgi ve anlayışlarında değişiklikler yaşanıyor. Katılımcılarla yapılan görüşmelerde, KİHEP sonrasında hakları ile ilgili bilgi ve anlayışlarının arttığı ve bu hakları destekleyen ulusal ve küresel örgütler olduğunu öğrenmekten çok memnun oldukları sonucu ortaya çıktı.

* Kişisel kimlik algılaması, aile ve yakın toplum içinde cinsiyet ilişkilerinin algılamasında değişiklikler yaşanıyor. Katılımcıların olağanüstü ölçüde özgüven kazandıkları, kadın erkek eşitsizliğinin bilincine vardıkları ve diğer kadınlarla dayanışma konusunda çok olumlu bir yaklaşım geliştirdikleri gözlendi.

* Katılımcılar, program ile kadın erkek ayırımcılığın bilincine vardıkları ve feminizmin bu ayırımcılığı önlemek için olduğunu anladıklarını ifade ediyor. Artık sorunlarının kendi kusurlarından kaynaklanan kişisel sorunlar olmadığının, belli bir tarihi ve toplumsal içeriğe dayalı cinsiyet rollerinden kaynakladığının ve dolayısıyla değiştirebilir olduğunun farkına varıyorlar.

* Toplumsal cinsiyet kimlikleri ve aile içi ilişkilerde büyük değişimler gerçekleşiyor. KİHEP’in aile içinde daha demokratik bir yapının oluşmasına ve eşlerin eşit karar alma güçlerini tanıyan daha eşitlikçi bir düzene varılmasında etkili olduğu gözlendi.

* Katılımcılar, çocuk hakları ve toplumsal cinsiyet konusunda duyarlı ebeveyn olma konusunda bilgileniyor. Çocuklarının da hakları olduğunu öğreniyorlar, çocuklarına daha saygılı yaklaşıyorlar. Ayrıca, anne olarak kızlarına karşı ayırımcılık yapan ve erkek çocuklara daha fazla hak tanıyanlar, bunun farkına varıp davranış değişikliğine gidiyorlar.

* Kadının insan haklarının uygulanmasında katılımcılarda değişiklik görülüyor. Öğrenmenin ve hatta tutum ve algılama değişikliklerinin eyleme kendiliğinden dönüşmediği düşünüldüğünde programın bu etkisi büyük önem taşıyor.

* Katılımcı kadınlar fiziksel, psikolojik ve ekonomik şiddete karşı mücadelede birbirlerine destek oluyor ve şiddeti durdurma konusunda etkili oluyorlar.

* Cinsellik ve doğurganlık haklarını program sonrasında daha fazla kullanabiliyorlar.

* Katılımcıların ifade özgürlüğü artıyor. 

* Eğitim haklarını etkin olarak kullanmaya başlıyorlar. Kadınlar eğitim programından sonra yarım kalan eğitimlerine dönmek için cesaretlendiklerini, ortaokul veya lise bitirmeye giriştiklerini, üniversitede pedagoji veya İngilizce kurslarına veya meslek edinme kurslarına katılmaya başladıklarını belirttiler. 

* Çalışma haklarını kullanmaya başlıyorlar. Katılımcılar, ev içindeki karşılıksız emeklerinin değerini anladıklarını ve bu farkındalığın kendilerine büyük güç kattığını ifade ediyor. Program sonrasında, ücretli olarak ya da kendi işlerini kurarak çalışma yaşamına katılmak için girişimde bulunuyorlar.

* Siyasete katılım hakkı konusunda bilinçleniyorlar. Türkiye’de ve dünyada yaşananları izlemeye başlıyorlar, siyasetin yalnızca erkeklere mahsus bir alan sayılmasına karşı çıkıyorlar.

* Program ana amaçlarından birisi olan yerel örgütlendirmeyi teşvik etmek konusunda, Türkiye’de örgüt kurma ve bir örgüte üye olmanın güçlükleri ve yarattığı korku göz önüne alındığında başarı olarak değerlendirilebilir. Örgütlenme sadece bir örgüte üye olma olarak düşünülmüyor, tüm tabanda örgütlenme biçimlerini (düzenli toplanan gruplar kurmak; konferanslar, çalışma atölyeleri gibi etkinlikler düzenlemek; kampanyalar ve kermesler gibi düzenli faaliyetlere katılmak; faaliyet grupları oluşturmak; yeni örgütler kurmak) kapsıyor.

İstatistiklerle KİHEP

Gerçekleştirilen bağımsız araştırmaların sonuçlarına dayanan verilerle KİHEP’in etkilerini görmek mümkün.

* KİHEP’e katılan her 100 kadından 93’ü kendine güveninin arttığını,

* KİHEP’e katılan her 100 kadından 70’i ailenin diğer fertlerinin kendilerine yönelik tutumunda iyi yönde değişiklik yaşadığını,

* KİHEP’e katılan her 100 kadından 93’ü çocuklarına yönelik tutumunu olumlu yönde değiştirdiğini,

* KİHEP’e katılan her 100 kadından 91’i KİHEP’ten sonra düşüncelerini ifade ederken daha rahat olduğunu, 74’ü programdan sonra aile içi karar alma sürecinde daha fazla söz sahibi olduklarını,

* KİHEP’e katılmadan önce fiziksel şiddet yaşayan kadınlardan yüzde 21.6’sı yaşadığı şiddeti azalttığını, yüzde 63’ü ise şiddeti sona erdirdiğini,

* KİHEP’e katılmadan önce duygusal şiddet gören kadınlardan 44’ü yaşadığı şiddeti azalttığını, yüzde 31.2’si ise şiddeti sona erdirdiğini,

* KİHEP’e katılmadan önce ekonomik şiddet gören kadınlardan 35.1’i yaşadığı şiddeti azalttığını, yüzde 33.8’si ise şiddeti sona erdirdiğini,

* KİHEP’e katılan her 100 kadından 54’ü program bittikten sonra yarım kalmış öğrenimlerine devam ettiklerini veya kurslara katıldıklarını,

* KİHEP’e katılan her 100 kadından 28’i KİHEP’ten sonra para kazandıracak bir işe başladığını, 8’i ise yeni işyeri açtığını,

* KİHEP’e katılan her 100 kadından 31’i KİHEP’ten sonra bir derneğe veya derneklere üye olduğunu ifade etti.