KİHEP NEDİR?
1995 yılından bu yana Türkiye genelinde ve Kıbrıs’ta 15 binden fazla kadına ulaşan Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı (KİHEP), Türkiye ve dünyadaki en yaygın, sürdürülebilir ve kapsamlı insan hakları eğitim programlarından biri. 1998 – 2012 yılları arasında Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) ile yapılan protokol çerçevesinde yürütülen KİHEP, 2011’de SHÇEK’in lağvedilmesinden bu yana ağırlıklı olarak belediyeler ve kadın örgütleri ile işbirliği içinde uygulanmakta. Halihazırda pek çok belediye ve kadın örgütü tarafından uygulanan KİHEP, 2004 yılında İşkence Mağdurları Merkezi (The Center for Victims of Torture) tarafından, İnsan Haklarında Yeni Taktikler Projesi (New Tactics in Human Rights) kapsamında, “dünyada insan hakları konusunda kullanılan en iyi taktiklerden biri” olarak seçildi.
KİHEP’i NASIL GELİŞTİRDİK?
KİHEP, kadınların özel ve kamusal alanlarda haklarını kullanabilmesi, hak ihlallerini önleyebilmesi ve toplumsal, hukuki ve siyasi değişime yönelik örgütlenmeler oluşturabilmesine katkıda bulunmak gibi bütüncül hedefler ışığında geliştirildi.
Türkiye’de kadınların durumuna dair 1993-1994 yıllarında yaptığımız saha araştırmaları, birçok kadının yasalarla tanınan ve korunan haklarını bilmediğini ortaya koydu. Bu bulgu, bilinç yükseltme toplantılarının gerçekleştirilmesi fikrini doğurdu ve KİHEP’in tohumları 1994’te böylece atılmış oldu. Bu şekilde İstanbul’un çeşitli semtlerinde ev ziyaretleri yapılmaya başlandı. Bu ev ziyaretleri sırasında öne çıkan temel konu aile içi şiddetti. Büyük ilgi gören toplantılar, kadınların kolayca erişemediği çeşitli bilgileri içeren kapsamlı bir yaklaşıma ihtiyaç duyulduğunu gösterdi. Bu gereklilik doğrultusunda yaptığımız ihtiyaç saptaması çalışmaları sonucunda tespit edilen durum şöyleydi:
⦁ Kadınların mevcut yasalardaki haklarını bilmiyorlardı;
⦁ Bunları yaşama geçirecek beceri ve olanaklardan yoksunlardı;
⦁ Geleneksel ve dini uygulamalara tabiydiler;
⦁ Katı toplumsal cinsiyet rolleri yüzünden kısıtlanmaktaydılar;
⦁ Kadının insan hakları, hukuk sistemi, toplumsal cinsiyete ilişkin konular ve cinselliğe dair bilgileri içeren bir programa katılma konusunda çok istekli ve açıklardı.
Bu tespitlerden de hareketle, toplantılarda kullanılan ilk metinlere ek olarak Artık Dur Demenin Zamanı Geldi! isimli belgeseli ve özellikle okuryazarlık düzeyi düşük kadınların ihtiyaçlarını dikkate alarak Haklarımız Var! kitapçığını hazırladık.
KİHEP’in ilk pilot uygulaması 1995 yılında Ümraniye’de başladı ve aynı yıl ilk KİHEP Eğitici Eğitimi’ni gerçekleştirdik. İlk pilot uygulamanın tamamlanmasından sonra geliştirilen 15 modüllük Eğitici El Kitabı, 1997’de Diyarbakır, Gaziantep ve Şanlıurfa’da gerçekleştirilen ikinci pilot uygulamada kullanıldı. KİHEP Eğitici El Kitabı, iki pilot uygulamadaki deneyimler ışığında gerekli düzenlemeler yapılarak ve sahadan gelen taleple kadınların siyasete katılımı ve örgütlenme konularına odaklanan 16’ncı modülü de hazırlanarak 1998 yılında saha uygulamaları için hazır hale getirildi.
KİHEP’İN KAPSAMI, AMAÇLARI ve YARARLANICILARI
KİHEP, kadınların özel ve kamusal alanlarda haklarını kullanabilmesi, hak ihlallerini önleyebilmesi ve toplumsal, hukuki ve siyasi değişime yönelik örgütlenmeler oluşturabilmesine katkıda bulunmak için aşağıdaki ana amaçları gerçekleştirmeyi hedefler:
⦁ İnsan hakları ve kadının insan hakları konusunda uluslararası normlar ve mevcut ulusal yasalar hakkında farkındalık yaratmak,
⦁ İnsan hakları ve kadının insan hakları konusunda devletin kısıtlı bilgilendirme ve eğitim çalışmalarının eksik kaldığı noktaları gidermek,
⦁ Sahip oldukları haklarını bütünsel bir şekilde hayata geçirebilmeleri için kadınlara örgütlenme becerisi kazandırmak ve kadınları kendi ihtiyaçları çerçevesinde örgütlenmeye teşvik etmek.
Programın spesifik hedefleri:
⦁ Kadınların eşit yurttaşlar olarak haklarını bilmeleri konusunda farkındalıklarını ve bilgilerini artırmak,
⦁ Kadınları, geleneklerle çerçevelenmiş “yazılmamış/sözlü yasalar” da dahil, ulusal ve uluslararası yazılı yasal haklarının uygulanması ve hak bilincinin günlük hayata geçirilmesini sağlayacak stratejiler geliştirme konusunda desteklemek,
⦁ Kadınların yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde örgütlenme çabalarında katalizör işlevi görmek ve yerel örgütlenme girişimlerini desteklemek.
Programın İçeriği ve İşleyişi
KİHEP, ulusal ve uluslararası düzeylerde yasal olarak tanınmış çeşitli hak alanlarını, kadının insan hakları çerçevesinde ele alırken, kadınların yerelde örgütlenmesi ve toplumsal dönüşüm için harekete geçebilmelerine odaklanır. Program, aynı zamanda yasal okur-yazarlık konusunda farkındalık yaratmayı, kadınların kendi kendini güçlendirmesine destek olmayı ve hem grup üyeleri hem de ülkedeki diğer KİHEP grup katılımcıları arasında dayanışmayı geliştirmeyi hedefler. Program, katılımcıların kadının insan hakları ve bu hakların ihlallerine ilişkin kendi kişisel deneyimleri üzerine tartışmalarını sağlayarak, eleştirel bir bakış açısını hayata geçirmeleri sürecinde uluslararası feminist yöntem ve araçları kullanır; katılımcı ve grup yönlendiricisi arasında hiyerarşik olmayan bir yaklaşımı benimser. KİHEP kapsamında kadınlar 16 hafta boyunca haftada bir kez, yarım gün bir araya gelerek KİHEP grup yönlendiricisi tarafından yürütülen aşağıdaki başlıklarda grup çalışmasına katılır:
1. Tanışma, Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı’nın Tanıtımı ve İhtiyaç Saptaması
2. Kadının İnsan Hakları
3. Anayasal ve Medeni Haklar
4. Kadına Karşı Şiddet ve Aile İçi Şiddet
5. Şiddete Karşı Stratejiler
6. Kadının Ekonomik Hakları – Bölüm I
7. Kadının Ekonomik Hakları – Bölüm II
8. İletişim – Bölüm I
9. İletişim – Bölüm II
10. Toplumsal Cinsiyet Rollerine Duyarlı Çocuk Eğitimi ve Çocuk Hakları
11. Kadın ve Cinsellik – Bölüm I
12. Kadın ve Cinsellik – Bölüm II
13. Kadın ve Doğurganlık Hakları
14. Kadın ve Siyaset
15. Feminizm ve Kadın Hareketi
16. Kadın Örgütlenmesi
Programın yararlanıcı grupları
Doğrudan yararlanıcılar:
⦁ KİHEP program ortağı olan veya olabilecek belediyeler bünyesindeki Kadın Danışma Merkezleri veya kadınlara destek veren birimleri ile iletişim halinde olan ve bu birimlerin hizmetlerinden yararlanan yetişkin kadınlar,
⦁ KİHEP program ortağı olan veya olabilecek kadın örgütlerinden destek alan yetişkin kadınlar,
⦁ KİHEP’i tamamlamış olan 15.000’den fazla kadın,
⦁ KİHEP Eğitici Eğitimi’ni tamamlamış olan 300’e yakın KİHEP eğiticisi.
Dolaylı yararlanıcılar:
KİHEP’in dolaylı yararlanıcı grupları KİHEP gruplarına katılmadıkları halde programın çarpan etkisinden faydalanan kişi ve gruplardan oluşur.
⦁ KİHEP katılımcılarının bilgi, beceri ve davranışlarından etkilenen aile üyeleri, arkadaşları ve tanıdıkları,
⦁ KİHEP katılımcılarının çevrelerindeki topluluklar, sivil örgütlenmeler ve kadın grupları/örgütleri,
⦁ KİHEP katılımcıları ve grup yönlendiricileri tarafından kurulan kadın örgütleri/inisiyatifleri,
⦁ KİHEP program ortağı olan veya olabilecek belediyelerde, kadın örgütleri ve başka alanlarda hak temelli sivil çalışmalar yürüten kurumlarda profesyonel çalışan kadınlar.
NASIL KİHEP EĞİTİCİSİ OLUNUR?
KİHEP eğiticisi olmak, KİHEP Eğitici Eğitimi’ni ve sonraki aşamaları başarıyla tamamlamak gerekiyor: KİHEP eğitici adayları, mevcut veya potansiyel program ortağı kurumlardan gelen başvurular arasından seçilir. Seçilen adaylar KİH tarafından düzenlenen 13 günlük Eğitici Eğitimi’ne katılır. 13 gün süren Eğitici Eğitimi’ni tamamlayan katılımcılar, eğitim sonrasında yerelde KİHEP grup çalışmasını başlattıklarında KİH’den, grup çalışmaları boyunca kullanacakları yayın ve materyaller ile destekleyici iletişim ve süpervizyon ziyaretleri gibi farklı biçimlerde destek alır. Adaylar sahada ilk KİHEP grup uygulamalarını tamamladıktan ve KİH süpervizörleri tarafından ziyaret edilip değerlendirildikten sonra KİHEP grup yönlendiricisi sertifikalarını almaya hak kazanır. Eğiticiler, KİHEP uygulamalarında, hepsi KİH tarafından geliştirilip üretilen çeşitli eğitim materyalleri kullanılır. Bunlar arasında, 16 haftalık programın her bir haftası için nasıl bir uygulama olması gerektiğini gösteren 400 sayfalık geniş kapsamlı eğitici el kitabı; yasal haklar, cinsellik ve doğurganlık hakları ve ekonomik haklarını ele alan resimli “Haklarımız Var” kitapçık serisi; aile içi şiddet ve cinsel istismar hakkında bir belgesel; KİH’in kadının insan hakları araştırmalarına dayanan bir dizi araştırma raporu; ulusal ve uluslararası kadın hakları ve toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda güncel meseleleri ele alan kitap ve kitapçıklar sayılabilir. KİH tarafından ulusal TV kanalı NTV işbirliğiyle hazırlanan ve kadınların KİHEP deneyimlerini anlattıkları 12 bölümlük “Mor Dizi” de KİHEP oturumlarında kullanılır.
Yürüttükleri KİHEP grup çalışmaları ile bilgi ve deneyim düzeyleri artmış olan KİHEP eğiticileri bu aşamadan sonra, toplumsal cinsiyet ve kadın hakları konusunda kendi yerellerinde ve kurumlarında kaynak bir kişi haline gelerek kurumlarına ve çevrelerine toplumsal cinsiyet eşitliği açısından katkıda bulunurlar.
KİHEP UYGULAMALARI
Daha çok kadına ulaşmak amacıyla 1998 yılında Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’yla (SHÇEK) bir protokol imzaladık. Bu kapsamda, beş ilde SHÇEK’e bağlı toplum merkezlerinde çalışan sosyal hizmet uzmanı, psikolog ve sağlık meslek elemanlarıyla ilk resmi Eğitici Eğitimi’ni gerçekleştirdik. 1999, 2000, 2002, 2005, 2008, 2010, 2013, 2016 (2 tane) ve 2017’de düzenlediğimiz eğitimlerle, gerçekleştirdiğimiz toplam KİHEP Eğitici Eğitimi sayısı 11’e ulaştı. 2000 yılına kadar sadece SHÇEK çalışanları eğitime alınırken, KİHEP’ten doğan yerel örgütlenmelerden katılımcılar ile 2002 yılından itibaren eğitimler SHÇEK dışından da katılımcılara açıldı. 1998 – 2012 yılları arasında SHÇEK ile yapılan protokol çerçevesinde yürütülen KİHEP, 2011’de SHÇEK’in lağvedilmesi ve yetkilerinin Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na devredilmesinden bu yana ağırlıklı olarak belediyeler ve kadın örgütleri ile işbirliği içinde uygulanıyor. Bugüne kadar toplam 259 kadın, KİHEP Eğitici Eğitimi’ne katıldı. Bunlardan 137 eğitici SHÇEK’li iken, 122 eğiticimiz belediyelerin kadınları destekleyen birimlerinde çalışan ve kadın örgütlerinden bulunan kadınlardan oluşmakta.
